بن سلمان و پشت پا به میراث بنیانگذار سعودی

پایگاه رهنما:

عربستان سعودی چند دهه است که یکی از نزدیکترین متحدان آمریکا در خاورمیانه به شمار می‌رود. براساس پیمانی موسوم به «کوئینسی» که در سال 1945 میان دو کشور امضا شد، واشنگتن اعلام کرد که در ازای ارائه تضمین از سوی عربستان برای تأمین نفت مورد نیاز آمریکا، از خاندان حاکم آل سعود حمایت بی‌قید و شرط می‌کند. اما امروز با گذشت 77سال از این پیمان، تردیدهای جدی درباره بقای آن وجود دارد.
در میانه جنگ اوکراین، غرب نفت روسیه را تحریم کرد و همزمان، چشم امیدش به عربستان بود تا با افزایش تولید، مانع رشد قیمت نفت شود؛ خواسته‌ای که در میان ناباوری، با مخالفت ریاض روبه‌رو شد. پس از آن، امضای توافقنامه امنیتی راهبردی با چین، رقیب جدی آمریکا در عرصه بین‌الملل، باعث شده است تا برخی این پرسش را مطرح کنند که آیا توافق کوئینسی به پایان راه رسیده است؟
چهاردهم فوریه 1945هنگامی‌که «فرانکلین روزولت» رئیس‌جمهور وقت آمریکا، از کنفرانس یالتا که برای تعیین نقشه جهان بعد از جنگ تشکیل شده بود، باز می‌گشت، ملک عبدالعزیز آل‌سعود بنیانگذار پادشاهی عربستان سعودی را برای ملاقاتی خصوصی فراخواند؛ دیداری که در ناو جنگی «یواس‌اس کوئینسی» در کانال سوئز انجام شد. پیمان امضا شده میان دو طرف، از نام همین ناو گرفته شد .اعتبار پیمان اولیه 60سال تعیین شده بود. پیمان کوئینسی سپس در سال 2005، در دوره ریاست‌جمهوری جورج بوش برای 60سال دیگر تمدید شد.
روابط دو کشور برای سال‌های متمادی حسنه بود تا اینکه در سال  2017محمد بن‌سلمان، ولیعهد عربستان سعودی شد. جو بایدن به‌عنوان رئیس‌جمهور آمریکا در ژانویه 2021وارد کاخ‌سفید شد و رهبر جوان عربستان را نادیده گرفت. بایدن در طول مبارزات انتخاباتی خود بارها متعهد شده بود بن‌سلمان را که از سوی سازمان اطلاعات آمریکا (سیا) متهم شده بود که به‌طور مستقیم در قتل جمال خاشقچی روزنامه‌نگار واشنگتن‌پست، دست داشته مجازات کند. برهمین اساس بایدن اصرار داشت که فقط با شخص سلمان، پادشاه عربستان و پدر محمد بن‎سلمان صحبت کند.
بایدن همزمان جنبش انصارالله یمن را از فهرست گروه‌های تروریستی حذف کرد که خشم بن‌سلمان را برانگیزد.شاهزاده سعودی تلاش کرد تا با نزدیک‌تر‌شدن به روسیه و چین به این اقدام دولت آمریکا واکنش نشان دهد. مخالفت با درخواست آمریکا برای افزایش تولید نفت، قدم بعدی بن سلمان بود. برخی رسانه‌ها حتی گزارش دادند که ولیعهد سعودی حاضر نشده دراین رابطه تماس‌های جو بایدن را پاسخ دهد. موضع سرسختانه ولیعهد سعودی سرانجام باعث شد که بایدن شخصا عازم منطقه غرب آسیا شده و به عربستان برود. رئیس‌جمهور آمریکا با این سفر عملا از مواضع پیشین خود مبنی بر لزوم تنبیه بن‌سلمان و تبدیل کردن پادشاهی سعودی به یک کشور منفور عقب‌نشینی کرد. میدل‌ایست مونیتور می‌نویسد: «این سفر چرخشی استراتژیک بود که نشان داد آمریکا پس از پشت کردن به خاورمیانه و نگاه به خاور دور، بار دیگر به این منطقه بازگشته است؛ تغییری که یکی از دلایلش پیامدهای ژئواستراتژیک جنگ روسیه و اوکراین و تهدید امنیت و انرژی در اروپا بود.»
رئیس‌جمهور آمریکا در جریان سفر به عربستان تأکید کرد که واشنگتن قصد ندارد که از خاورمیانه دور شده و خلاءای را در این رابطه در منطقه برای خود ایجاد کند که توسط کشورهایی چون روسیه و ایران پر شود. با این حال ولیعهد سعودی که استقبال چندان گرمی هم از جو بایدن نکرده بود در نهایت درخواست واشنگتن را رد کرد و رئیس‌جمهور آمریکا ناامیدانه عربستان را ترک کرد.
اما آنچه بایدن را عمیقا غافلگیر کرد موافقت عربستان سعودی با توافق روسیه و اوپک‌پلاس مبنی برکاهش چشمگیر تولید نفت بود. به‌نظر می‌رسید خبر این توافق که در آستانه انتخابات میان‌دوره‌ای آمریکا منتشر شده بود، آن‌هم در شرایطی که دولت بایدن برای حفظ موقعیت سیاسی خود در داخل به ثبات بازارهای انرژی نیاز داشت، چندان تصادفی نبود. برخی ناظران حتی این گمانه‌زنی را مطرح کردند که کاهش تولید نفت ضربه‌ای بود که دولت سعودی به شخص رئیس‌جمهور آمریکا وارد کرد.
سفر اخیر «شی جین‌پینگ» رئیس‌جمهور چین، به ریاض هم یکی دیگر از چالش‌های بایدن با ریاض بود. محمد بن‌سلمان طی مراسمی ویژه از رئیس‌جمهور چین استقبال کرد؛ استقبالی به‌مراتب مجلل‌تر از استقبال از رئیس‌جمهور آمریکا.  در همین رابطه میدل‌ایست‌ مونیتور نوشته: «در شرایطی که دست دادن بن‌سلمان و شی حداقل 10 ثانیه به طول انجامید، بایدن مجبور بود با یک احوالپرسی نه چندان گرم از سوی بن سلمان کنار بیاید.»
در این میان امضای توافقنامه مشارکت راهبردی عربستان سعودی و چین، آمریکا را خشمگین کرده است؛ به‌طوری که کاخ‌سفید اعلام کرد؛ سفر رئیس‌جمهوری چین به ریاض بخشی از تلاش‌های پکن برای گسترش نفوذ خود در جهان است. گرچه آمریکا در تلاش برای کاستن از اهمیت سفر رئیس جمهور چین  اعلام کرد که چندان از این دیدار غافلگیر نشده است، اما صداهایی که از واشنگتن شنیده شد حاکی از آن بود که این سفر به چالشی در روابط آمریکا و چین و سایر متحدان واشنگتن ازجمله عربستان سعودی تبدیل شده است.
برخی تحلیلگران معتقدند که بن‌سلمان با رد درخواست آمریکا برای افزایش تولید نفت و در عوض پذیرش توافق امنیتی راهبردی با چین، نخستین گام برای نقض توافق تاریخی پدربزرگش  ملک عبدالعزیز با روزولت را برداشته است؛ اقدامی که از سوی آمریکا نیز با گام‌های امنیتی نه چندان مؤثر پاسخ داده شده است. خارج کردن سیستم دفاع موشکی پاتریوت از عربستان و محدودیت در فروش تسلیحات پیشرفته به این کشور، بخشی از این اقدامات  بود که بایدن انجام داد و رفتار امروز بن سلمان نسبت به آمریکا پاسخ همین اقدامات بود. از همین رو باید گفت در این شرایط این سؤال تردیدآمیز درباره ادامه حیات پیمان کوئینسی جدی‌‌تر از همیشه است.
روزولت، رژیم صهیونیستی  و پیمان کوئینسی
 محور دیدار فرانکلین روزولت با ملک عبدالعزیز آل‌سعود در فوریه 1945 روی عرشه ناو یواس‌اس کوئینسی، روابط دوجانبه میان آمریکا و عربستان بود. آمریکا نفت عربستان را می‌خواست و عربستان هم حمایت نظامی آمریکا را. اما رئیس جمهور وقت آمریکا فرصت را غنیمت شمرد و در همان دیدار خاص، مسئله تشکیل رژیم اسرائیل در سرزمین‌ فلسطین را با عبدالعزیز مطرح کرد. او خواستار حمایت عربستان از مهاجرت یهودی‌ها به سرزمین فلسطین بود. مفاد پیمان کوئینسی آن زمان محرمانه ماند اما به نظر می‌رسد عبدالعزیز با اقداماتی که در سالهای بعد از سوی فرزندان او در باره فلسطین انجام شد ، توانست تاحدودی روزولت را امیدوار کند.
رژیم صهیونیستی ۳سال بعد با حمایت انگلیس و آمریکا با غصب سرزمین فلسطین تشکیل شد. صهیونیست‌ها طی دهه‌های بعد، در سایه همین حمایت‌هایی که از سوی کشورهای غربی و برخی شیوخ سعودی و دیگر شیخ نشینان عرب مناطق تحت کنترل خود را صورت دادند، آوارگی و ترک وطن فلسطینی‌ها را رقم زدند یا آنها را در سرزمین مادری شان تحت فشار قرار دادند.